Gerben Ypma

Gerben Ypma, geb. Huizum 30 dec. 1920, ovl. Koudum 16 aug. 1944, boekhouder/verzekeringsagent, zoon van Jan Ypma en Aafke van Sluis (foto gemeentearchief). Twee weken voor zijn dood verloofde  Gerben zich met verzetsvrouw en koerierster Aaltje Boot, schuilnaam Ineke, die in Sneek was ondergedoken. 'In de berm langs de weg Sneek Bolsward vierden ze dat met enkele vrienden uit het verzet met wijn en taart, aldus de Leeuwarder Courant (25 febr. 2022), "Aaltje Stavast: Leven in teken van verzet." De dood van Gerben was een grote schok in Aaltjes leven, waar ze weinig over sprak. Ze overleed in 2022 op honderdjarige leeftijd. Bovenstaande foto van Aaltje, uit de collectie van Fam. Stavast, is gepubliceerd in Friesch Dagblad (2 maart 2022), "Aaltje Stavast-Boot ging in verzet tegen onderdrukking."

Als verzetsman onder de schuilnaam Klaas en rayonhoofd van de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers-Zuidwest Friesland, zat Gerben Ypma zat ondergedoken in Koudum en was hij lid van de lokale knokploeg. Zijn arrestatie op 14 aug. 1944 vloeide voort uit verraad van de voormalige verzetsvrouw en latere SD-medewerkster Miep Oranje, na de tweede roof van bonkaarten uit de kluis van de zuivelfabriek van Workum, door de knokploeg van Koudum en omstreken. Op 27 plaatsen had de SD invallen gedaan, onder meer in Huize Liana aan de Oude Gracht in Utrecht dat op dat moment als koeriersterscentrale dienst deed. Koeriersters onderschepten collegae die op weg waren naar Huize Liana, maar de Friese LO-koerierster Cornelia Johanna van den Berg-van der Vlis (28 okt. 1892 's-Gravenhage – gefusilleerd 8 sept. 1944 Zeijen) kenden zij niet. Dat Annie Westland, zoals haar schuilnaam luidde, in Duitse handen viel, had akelige gevolgen, want zij had een pasje bij zich in verband met de tweede distributiebonnenkraak in Workum.

Gerben haalt bonkaarten uit de schuilplaats

Op de foto uit het Fries fotoarchief is te zien hoe Ypma enkele bonkaarten en een portefeuille verstop. De buit van 13.000 bonkaarten was bestemd voor het westen van het land. Op het pasje, de helft van een stuk papier, stond dat op twee verschillende adressen in Koudum kon worden gevraagd, waar verzetsman Gerard (politieman en verzetsstrijder Gerben Oppewal) woonde. Die zou hen dan naar de bonnen brengen, die zich in de woning van wijkverpleegster Trijntje Scheringa van Het Groene Kruis bevonden. Na de arrestatie van Annie Westland was meteen onder het Koudumer verzet de boodschap verspreid niemand met het pasje te vertrouwen. Een groepje SD'ers, die zich als KP'ers voordeden, dook op 14 augustus 1944 in Koudum op. Overal vroegen ze naar Gerard. Ze wilden al weggaan, toen Ypma uit de richting Molkwerum terugkwam. De mannen vertelden hem lid te zijn van een transportploeg die de bonkaarten ophaalde voor het illegale Centrale Distributiekantoor in Utrecht. Ondanks eerdere waarschuwing vertrouwde hij deze mannen en leidde hen naar de bonnen. Ypma werd gearresteerd en afgevoerd naar het SD-hoofdkwartier, het Scholtenhuis in Groningen.

In de ochtend van 16 augustus 1944 is Ypma teruggebracht naar zijn onderduikadres bij de familie Kuiper aan de Zwarteweg in Koudum. Enkele SD'ers forceerden de voordeur van het huis, dwongen hem zijn onderduikkamer aan te wijzen en schoten hem daar dood. Vooraf was hij vreselijk gemarteld en zelfs enkele keren in zijn benen geschoten. Uit de overlijdensakte blijkt dat hij om 10.00 uur die ochtend moet zijn vermoord. Ypma was ondergedoken aan de Zwarteweg, in het huis dat nu nr. 14 heeft, het huis waarvan de gevel helemaal rechts op deze foto uit 1951 te zien is (collectie Histoarysk Koudum). Destijds was in het achterste gedeelte van het pand een vestiging van het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf PEB. In het voorhuis woonde de districtsambtenaar Kuiper.

Zuil verzetstrijdersmonument

Op Ypma's graf, op het grafveld voor verzetstrijders van de Noorder begaafplaats in Leeuwarden, staat de toorts van de Stichting Friesland 1940-1945. De tekst op de zuil luidt: "Fallen yn'e striid tsjin ûnrjocht en slavernij - dat wy yn frede foar rjocht en frijdom weitsje". Op de de zerk staat: RUSTPLAATS VAN GERBEN YPMA, GEB. 30 - 12 - 1920 TE LEEUWARDEN. VAN HET LEVEN BEROOFD 16- 8 - 1944 TE KOUDUM. NIEMAND HEEFT GROTERE LIEFDE DAN DAT HIJ ZIJN LEVEN INZET VOOR ZIJN VRIENDEN. JOH. 15:13 (foto's ontvangen van Bennie Bakker).

Postuum is Gerben Ypma op 13 maart 1984 het Verzetsherdenkingskruis verleend. Zijn foto staat in de bestuurskamer van de chr. voetbalvereniging Blauw Wit in Leeuwarden, waarvan hij ooit een verdienstelijk lid was. In Koudum is in 1967 een straat naar hem vernoemd. Zijn naam prijkt met die van de ander verzetsstrijders uit de gemeente op een gedenkplaat op de nieuwe begraafplaats te Koudum. Onderstaande koppelingen leiden naar de kwartierstaat van Gerben Ypma, samengesteld door Sjoerd Huitema.