 |
Deze pagina gaat over Gerritje Botes van der Meulen (1834-1908), afkomstig van Heerenveen, die in Koudum werkzaam is geweest als dienstbode van notaris De Carpentier. De informatie is bijeengebracht door Antonia Veldhuis, een nazaat van Gerritje, die o.a. een bandopname van een vraaggesprek bewaart waarin een dochter vertelt over Gerritjes leven. Een deel van de informatie is afkomstig uit een publicatie van mevr. Veldhuis in Gens nostra, maandblad van de Nederlandse Genealogische Vereniging. De koppeling onderaan de pagina opent een document met aanvullende informatie over het huis waar Gerritje woonde aan de Verlengde Hoofdstraat nr. 14. |
Bijgaand portretje is waarschijnlijk de enige afbeelding die er van haar is. Een gewone oudere vrouw met een oorijzer, zoals er zoveel waren. Jarenlang hing de foto in de kamer van haar jongste dochter Cobe, boven de schoorsteenmantel. Cobe’s man, Gerritjes schoonzoon Atze, liet het daar zelfs tientallen jaren na haar dood hangen. De schoonmoeder die hij nooit heeft gekend. Zou hij hebben geweten dat er achter dat gewone gezicht zoveel verdriet schuil ging? Mogelijk niet. En als er geen vraaggesprek van haar dochter was geweest in 1962 – opgenomen op de band – en geen aktes in de archieven, hadden wij het ook niet geweten.
Gerritje Botes van der Meulen, later Gerritje van Tsjitte oftewel Tsjitte Gerritsje. Ze wordt geboren op 20 maart 1834 als dochter van Bote Jacobs van der Meulen en Lijsbet Ruurds Bouma. Haar vader is molenmaker(sknecht). Ze heeft slechts één broer. Van haar moeders kant stamt ze af van Karel de Grote, maar ik betwijfel het of ze dat hebben geweten en waarschijnlijk interesseerde het hun ook niet. Als haar moeder overlijdt, is zij al dienstmeid bij notaris De Carpentier in Koudum, ‘een man met een houten been’. Daar leert zij ook de gebroeders Dijkstra kennen. Opmerkzaam gemaakt door de dochters van de notaris ‘als je één van die mannen krijgt ben je best af’. Het wordt de 26-jarige Rinke Douwes. Helaas een man met een zwakke gezondheid. Hij had ‘altijd pijn in zijn zij (maag, milt?)’, maar was ‘een beste man, die erg vroom was en hele dagen bad voor zijn herstel’. Mogelijk een beetje te vroom, want het werd Gerritje wel eens wat te veel. Vlak na de geboorte van hun eerste kind overlijdt hij.
Ruim een jaar later trouwt ze met Rinke’s broer Tjitte, die in hetzelfde huis woont. Tjitte zijn lichamelijke gezondheid was beter dan die van zijn broer, maar geestelijk was hij vrij zwak. Ik betwijfel het of zijn vrouw heeft geweten dat hij vier jaar voor hun huwelijk enige maanden in de Psychiatrische Inrichting van Franeker heeft gezeten wegens krankzinnigheid, gepaard gaande met ongecontroleerde driftaanvallen. Op het Rijksarchief [Tresoar] is er een uitgebreid dossier over. Voor zover bekend is het de enige keer dat hij opgenomen is geweest, maar wel leed hij in de herfst aan depressieve buien.Ook Tjitte was tamelijk religieus. Hij ging (in Koudum) naar beide kerken toe. Dat maakte voor hem geen verschil. Toen hij overleed waren beide dominee's er en wel tachtig mensen. Iedereen hield van hem. Hij was een reuze vader.
Gerritje is weer weduwe en heeft intussen ook haar vader en drie kleine kinderen verloren. Hoewel dochter Rink op de bandopname zegt: de twee broers waren rentenier, valt dat in de praktijk wat tegen. Bij zijn overlijden in 1886 geeft de nalatenschap een negatief saldo voor de echtgenote en de vijf kinderen. Gerritje is genoodzaakt haar deel van het huis aan de Kninebuert (later Verlengde Hoofdstraat) te verkopen. Intussen heeft haar oudste zoon Douwe het aardig gedaan en kan het resterende deel van het huis kopen, de rest was via zijn vader al zijn eigendom. Het was een prachtig huis, met tegeltjes met bijbelse afbeeldingen. Wij wisten precies wat ze betekenden. Moeder Gerritje hoeft zodoende het huis niet uit, maar verhuist naar de achterkant. Ze begint wel een winkeltje om het hoofd boven water te houden. In 1905 koopt zoon Sijbren het huis van zijn halfbroer en de laatste drie jaar van haar leven woont Tsjitte Gerritsje samen met Sijbren en dochter Cobe. Ze heeft nog een paar mooie jaren gehad, zo met z’n drieën. Gerritje overlijdt in 1908 en ligt begraven op het kerkhof van Koudum. Een grafsteen is nooit geplaatst. Het enige wat van haar rest is dit portretje en wat aktes in de archieven. En dit artikeltje (Anthonia Veldhuis, 'Gerritje Botes van der Meulen', in: Gens Nostra (nov./dec. 1996) p. 587).
In 1962 is een bandopname gemaakt van een gesprek tussen Douwe Sybren Veldhuis en zijn tante Rinkje Dijkstra, zus van zijn moeder Jacoba Dijkstra. De beide zusters zijn geboren in Koudum. Douwe stelt vragen en Rinkje gaat hierop in en vertelt over haar moeder Gerritje Botes van der Meulen, (ús) mem, en haar zuster Jacoba, Kobe. Rinkje vertelt over hoe haar moeder diende bij de notaris, dat ze trouwde met de broers Rinke en Douwe Dijkstra en over het huis in de Kninebuert in Koudum. Het gesprek is vanaf de band uitgetypt door Antonia Veldhuis. Opnieuw bewerkt in augustus 2004.
Rinkje: De heiten wiene bruorren. Mem ferlear har man, mar dy oare wie der altiten al by. En doe is mem troud mei dy oare broer. it wie einliks krekt sa goed.
Douwe: Wat wie dat?
Rinkje: Myn mem is twa kear troud west.
Douwe: Dêr wit ik neat fan.
Rinkje: Wisto dat net? Sjoch, Douwe [Dijkstra] is fan de earste man fan ús mem, mar wy binne fan de twadde heit. Dy manlju wiene bruorren. Myn mem is der by yntroud. It wiene twa rintenieren, dy libben by harren âlde mem. Se hiene in grutte pleats bûten Koudum. It wie allegearre boerefolk. Sjoch, dy âldelju, Douwe en Tetsje [Dijkstra-Smits], libben stil. Earst is dy âlde man stoarn, doe de âlde frou en dy beide manlju binne der wenjen bleaun. Dy beide manlju rintenieren en ús mem is der by yntroud.
Us mem tsjinne by notaris Carpentier, in kearel mei in houten foet. Dêr is ús mem ek by weitroud. Dy manlju kamen folle by notaris. Doe seine dy dames fan Carpentier: Gerritje, als je daar één van krijgt, van de jongens. Die komen veel bij ons vader. Als je die Rinke krijgt, krijg je een reuze beste man. Hoe giet dat. Dy man tocht: As ik dy faam krij, dy’t by notaris tsjinnet. En mem krige dy man. Mem troude der by yn. Mar dy earste stakker, in leave skat hear, in poerbêste man. Mar ja, hy hie in kwaal. Hie altiten pine yn ‘e side. Se wiene krekt troud en hy wie o sa froom. Gong de keamer rûn te bidden. Hiele dagen. Us mem sei: O Rinke, no moast ophâlde, ik krij de senuwen. Wat wol je, se wiene krekt troud.
It jonkje, myn âldste broer Douwe, wie krekt in heal jier en doe is hy overleden. Myn heit wie der by yn, sadwaande is ús mem in jier letter mei dy oare troud. Se is der noait út west, se is der útdroegen. Myn heit wie in echte tsjerkerinner. Hy gong nei beide tsjerken ta, it makke him neat út. Doe’t er overleden wie, wiene beide dominee’s op begraffenis. En in tachtich minsken. Iedereen hâlde fan ús heit. Wy ha in reuze bêste heit hân. It wie in moai hûs mei in grutte heasouder en in grutte molkekelder. Se hiene wat kowemelkerij. En in keamer, sa prachtich! Mei stientsjes út de bibel. Dat stientsje is dat en dat út de bibel. Wy koene se allegearre fan bûten.
Doe troude myn âldste broer en doe moast it hûs út mekoar. De boel ferkloft. Hy hie it diel fan syn heit der yn sitten. Hy sei tsjin ús mem: Jo hoege der net út, jo kinne wol sitten bliuwe. Mem is achter komme te wenjen. it wie in moai keamerke mei in grut hok. It hûs waard splitst, dus wy sieten achter. Doe waard de oare broer, Sybren - in oppassende man, wie turfmakker. It gong him sa goed. Hy hie in soad folk yn it wurk. Hy hie lân ûnder Warkum, oan de Warkumermar. Dy sei tsjin ús mem, sei ús Sybren: Ik wol jo wer achter wei ha. Jo komme wer yn jo eigen keamer. Ik keapje it hûs. Doe gong der nei myn âldste boer yn Balk en doe hat ús broer it hûs kocht. De muorre der út en ús mem hie har âld hûs wer. Us mem wie wer foar. Se fûn it sa moai. Se fûn it sa moai dat se wer yn har eigen hoekje siet! Us mem hat in hiele moaie âlde dei hân. Mei syn trijen; Kobe, Sybren en ús mem.
Rinkje Dijkstra en haar man Pieter van der Wal.
Het huis aan de Kninebuert, op nr. 14, kwam op 7 juli 1833 in bezit van Douwe Theunis Dijkstra & Tjettje Tjittes Smits, echtelieden te Koudum, door aankoop van molenaar Jan Doedes. In 1860 erfden hun zonen Rinke en Tjitte Dijkstra en Jeltje Quarre, de weduwe van hun vlak daarvoor overleden broer Sijbren, elk een derde deel van het huis. Rinke en Tjitte kochten de weduwe uit en werden zo elk voor de helft eigenaar. In 1863 werd de 1 jarige Douwe voor ¼ deel eigenaar door het overlijden van zijn vader Rinke Dijkstra. In 1883 erfden de kinderen van Tjitte, na zijn overlijden, elk 1/5 deel van het huis. In 1886 is moeder Gerritje Dijkstra-van der Meulen genoodzaakt dit deel aan Jan Pan te verkopen. Een maand later wordt dit deel weer teruggekocht door Douwe, die het in 1905 doorverkocht aan zijn halfbroer Sijbren. Na diens overlijden in 1915 verhuurde men het huis verhuurd, in 1939 is het verkocht.
 |
 |
Twee van de tegeltjes uit de Kninebuert.
Douwe Dijkstra (1862-1931) trouwt Holkje de Jong, ze krijgen vier dochters en gaan in Balk wonen. Sijbren Dijkstra (1868-1915) trouwt Froukje Simons, ze krijgen drie dochters en wonen in Koudum. Sijbren fietste tijdens zijn werk, hij is dan postbesteller in Koudum, in het water bij de Galamadammen, krijgt longontsteking en overlijdt een paar dagen later. De weduwe blijft achter met drie kleine kinderen, ze verhuist naar Leeuwarden. Een van de dochters, Tjettje Dijkstra, leeft nog (2004). "Onze" Dijkstra-tak is hiermee in mannelijke lijn uitgestorven.
 |
 |
Links de drie dochters van Sybren en Froukje. vlnr: Tettje en de tweeling Gerritje & Janne en rechts Sybren Dijkstra en Froukje Simons met hun drie kinderen, omstr. 1912: vlnr: Janne, Tettje en Gerritje. (De originele foto van Sybren en Froukje met hun drie kinderen is zoek. Als iemand weet waar deze zich bevindt dan graag een naar dit album.)
Kleindochter Janna Dijkstra (1899-1998) dochter van Douwe, over haar oma: Oma kon alles beter, ze was geen leuke vrouw. Ze had een winkeltje met olienoten, voorin het huis. Mijn andere oma had altijd iets lekkers bij zich, deze niet. Het was een trotse vrouw, niet echt gezellig. Ze leefde haar eigen leven. Geen oma voor kinderen. Ze hief altijd de loftrompet over haar zoon Douwe. Die had een huis gekocht en was tuinman. Ze zei ook altijd tegen haar dochters (Lysbet, Tettje, Rinkje en Jacoba): 'Je moet naar Holkje (vrouw van Douwe) kijken, die weet hoe het moet. Dat is een echte huisvrouw.' Sijbren kwam vaak zondags bij zijn halfbroer eten. Hij lustte graag peertjes. Ze deden samen handeltjes in turf e.d." Toch heeft Janna de laatste maanden van haar leven het portret van haar oma (zie hierboven) bij haar in de kamer staan en zegt tegen iedereen: Dit is mijn oma.
Hendrik Jan de Carpentier werd geboren op 2 februari 1805 te Leeuwarden en overleed op 7 april 1885 te Koudum. Hij trouwde op 21 maart 1839 met Anneke Boelsma. Anneke werd geboren te Elahuizen op 3 december 1811 en ze is overleden te Koudum op 7 mei 1898. Mr. De Carpentier woonde in de dubbele woning aan de Hoofdstraat op nummer 4 en 6, die later moest verdwijnen in verband met de bouw van de toenmalige A&O supermarkt. Een zuster van de notaris woonde in de tijd van Gerritje op 'Klein Beuckenswijk'. Dat was de weduwe De Rochefort.
Doaije en Grietsje. In pear bêste minsken, sa goed as ik harren kennen haw. Hy hiet Doaije Tolsma en hja Grietsje Visser. Op mear as ien plak hawwe hja wenne. Ek op Kninebuerren, dêr neist de steech hwer't men nou troch moat nei de efterdoar fan Tsjitte Gerritsje, yn it hûs hwer't letter Sjoeke ek wenne hat. Doe't hja dêr húsmannen diene hja û.m. ek yn fodden en bonken, sa as it doe neamd waerd. Ik wit noch bêst, dat wy as jonges der wolris bonken yn'e bûsdoek brochten en dan fan Grietsje ien of mear sinten derfoar krigen. Ja, hwant wy gyngen der meastal hinne as wy fêst wisten dat Doaije net thús wie. Hwant it wie soms ek wolris net al to goed ynoarder mei ús bonkenegoasje. It wie nammentlik sa: Doaije en Grietsje hiene dy rommel dêr bûten lizzen, ek al mei it each op'e lucht bigryp ik no wol. Doe hiene wy der sa gjin erch yn. Nou, en dan barde it wolris in inkelde kear as wy as jonges nearne kâns seagen om hwat bonken te bisetten en dochs o sa graech in pear sinten hawwe woenen, dat der dan earst in pear fan ús by Doaije syn foarrie gyngen en dan in pear oaren in skoftke letter mei dat spul nei Grietsje ta setten en it oan har forkoften en dan fansels meiinoar parte. Ien kear wit ik noch, krigen wy fan Grietsje acht sinten foar in soadsje dêr't wy op dy menear [wize] oankomd wiene. Dy sinten moasten wy mei ús fiven parte. Earst ider in sint foar in hagelkoek by Jouke Feikje en doe mei de oare trije nei frou Marringe om koarstekoeke. Us neimiddei wie goed. Mar dit roun al gau fêst. Nou, mar goed ek, siz ik nou. Doe net. Ei jonge né, doe wie it in strop en wy mienden fêst dat nimmen oars as Tsjitte Gerritsje hie ús forklapt. Oft dat wol sa west hat wit ik net. Der wiene nammentlik mear fan de buorlju fan Doaije en Grietsje dy't ek in each yn it seil hiene (uit: Sipke Feenstra, Koudum yn myn bernejierren (Boalsert 1969) p. 44 en 45).
