Lytshuzen

Het lytshús aan de Smidsweg (foto's gemeentearchief). Het hoorde ooit bij een kapiteins- of commandeurswoning die aan de Hoofdstraat moet hebben gestaan. Het huisje aan de Smidsweg is omstreeks 1970 afgebroken op last van het gemeentebestuur. De materialen zijn indertijd opgeslagen in een loods op de Jiskepôle met het doel het later weer op te bouwen, maar dit is nooit uitgevoerd en de materialen zijn zoekgeraakt. Zie ook het artikel (met deze foto) in de Friese Koerier van 20 maart 1957 (foto J. D. de Jong). Klaas Overzee heeft tekeningen van dit lytshús gemaakt.

Krantenknipsel uit het archief van Hendrik Twerda. Leeuwarder courant van 18 aug. 1962. Ontvangen van Herman Melchers van de HW Gaasterland. 

Lytshus

In Koudum hebben tot in de 20e eeuw meerdere van deze lytshúzen gestaan, maar er is niets meer van over. Ze worden ook wel likhúzen genoemd, letterlijk kleinhuis. Kenmerkend zijn de fraaie geveltjes. Het waren overblijfsels van de zeevaarderscultuur uit de 17de en 18de eeuw. Ook Koudum had destijds een flinke schippersgemeenschap. Rond 1650 waren de zeevarenden de meest dominante bevolkingsgroep in het dorp. In het voorjaar als de schipper naar zee ging, verlieten ook zijn vrouw en kinderen de hoofdwoning en trokken dan in het lytshús. Zo'n lytshús stond dus in de buurt van de hoofdwoning, die veelal gebouwd was in de stijl van wat tegenwoordig meestal een commandeurswoning genoemd wordt. Aan de kant van de hoofdwoning was de voorkant en ingang van het lytshús. Dit is hier te zien aan de deuren en het geveltje met de cijferankers van het jaartal 1778, niet aan de kant van de Smidsweg maar aan de kant van de Hoofdstraat, waar de hoofdwoning stond. 

Ook aan de Snakke stond tot omstr. 1960 nog een lytshús, hier op de foto, het eerste pandje links van de straat. Het fraaie geveltje is nog in tact. Dit is later verwijderd, samen met het dak en werd het oude huisje een schuur. Weer later is het helemaal afgebroken.